အသက္ရွဳအဖြ႔ဲစည္း (Respiratory System)

အဆုတ္ႏွင့္ အသက္ရွဳလမ္းေၾကာင္းဆိုင္ရာ ေရာဂါမ်ားဟာ ေက်းလက္ေဒသမွ ေဆးရံုအေရးေပၚခန္းထိ ေတြ႔ျမင္ႏိုင္တဲ့ အျဖစ္မ်ားတဲ့ အုပ္စုထဲမွာပါဝင္ပါတယ္။ ၄င္းအဖြဲ႔စည္းကို ပံုမွန္ဟုတ္မဟုတ္ ခြဲျခားႏုိင္ဖို႔အတြက္ ပံုမွန္အေျခအေနမ်ားကို နားလည္ထားဖို႔လိုပါတယ္၊ ဒါေၾကာင့္ သူတို႔ရဲ့ ပံုမွန္ တည္ရွိေနပံု (Anatomy) ႏွင့္ လုပ္ေဆာင္ပံု (Physiology) မ်ားကို ေဖာ္ျပလိုပါတယ္

Anatomic and Physiologic Overview

အသက္ရွဴအဖြဲ႔စည္းမွာ အေပၚပိုင္းႏွင့္ ေအာက္ပိုင္း အသက္ရွဳလမ္းေၾကာင္း(Lower and Upper Respiratory Tracts)  ႏွစ္ခုဆိုျပီး ခြဲျခားေလ့လာႏိုင္ပါတယ္၊ အဲဒီ့ ႏွစ္ပိုင္းစလံုးဟာ အသက္ရွဴသြင္း ရွဳထုပ္ႏိုင္ဖို႔အတြက္ အတူတကြလုပ္ေဆာင္ၾကပါတယ္၊ အေပၚပိုင္း အသက္ရွဳလမ္းေၾကာင္းဟာ ရွဳသြင္းလုိက္တဲ့ ေလမ်ားကို စစ္ေပးျခင္း(Filtering) ဖိအားေပးျခင္းမ်ား ျပဳလုပ္ျပီး ေအာက္ပိုင္းအသက္ရွဳလမ္းေၾကာင္းကို ပို႔ေပးပါတယ္၊ ေအာက္ပိုင္းအသက္ရွဳလမ္းေၾကာင္းမွာေတာ့ Gas Exchange ဆိုတဲ့ ေအာက္စီဂ်င္(Oxygen)ကိုရယူျပီး စြင့္ျပစ္ဓာတ္ေငြ႔ ကာဗြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုဒ္(Carbon Dioxide) ကို ျပန္လည္ရွဴထုတ္ေပးပါတယ္၊ အခုလိုျပဳလုပ္ႏုိင္ရန္ အသက္ရွဴအဖြဲ႔စည္းဟာ ႏွလံုးႏွင့္ေသြးေၾကာအဖြဲ႔စည္း (Cardiovascular System) ႏွင့္ ပူးေပါင္းလုပ္ေဆာင္ရပါတယ္၊ အဆုတ္ဟာ ေလရွဳျခင္း ေလမ်ားျပန္ႏွ႔ံေစျခင္း တုိ႔ကိုလုပ္ေဆာင္ျပီး ႏွလံုးဟာ ေအာက္စီဂ်င္မ်ားကို ေသြးထဲသို႔ဝင္ေစျခင္း (Perfusion)ကို လုပ္ေဆာင္ပါတယ္။

အသက္ရွဴလမ္းေၾကာင္း တည္ရွိေနပံု

အေပၚပိုင္း အသက္ရွဳလမ္းေၾကာင္းတြင္ ႏွာေခါင္း (Nose)၊ ေလကလိုင္ေခါင္းမ်ား (Sinuses)၊ ႏွာလမ္းေၾကာင္း (Nasal passages)၊ အာခတြင္း (Pharynx)၊ အာသီး (Tonsils)၊ အသံအိုး (Larynx) ႏွင့္ ေလျပြန္(Trachea) တို႔ပါဝင္ပါတယ္။

Upper Respiratory Tract

ေအာက္ပိုင္း အသက္ရွဳလမ္းေၾကာင္းမွာေတာ့ အဆုတ္ (Lungs)၊ ေလျပြန္ငယ္မ်ား (Bronchioles)၊ ႏွင့္ Gas Exchange မွာ အသံုးျပဳတဲ႔ ေလအိတ္ငယ္(Alveolus) တို႔ ပါဝင္ပါတယ္

 

အသက္ရွဴအဖဲြ႔၏ လုပ္ေဆာင္ပံု

ခႏၶာကိုယ္မွာရွိတဲ့ ဆဲလ္(Cells)ေတြဟာ ေအာက္ဆီဂ်င္ရွိမွ အသက္ရွင္ပါတယ္၊ အဓိကက်တဲ့ တစ္ရွဴးမ်ား (Vital Tissues) ျဖစ္တဲ့ ဦေႏွာက္(Brain) ႏွင့္ ႏွလံုး(Heart)တို႔ဟာ ေအာက္ဆီဂ်င္မရွိဘဲ ၾကာျမင့္စြာ အသက္မရွင္ႏိုင္ပါ၊ အသက္ရွဳျခင္း၏ လုပ္ငန္းစဥ္အတိုင္း ကာဗြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုဒ္ ရွဳထုတ္ျခင္းဟာလည္း ခႏၶာကိုယ္အတြက္လိုအပ္ခ်က္တစ္ခုျဖစ္ပါတယ္ ဒီလို အဓိကက်တဲ့ ခႏၶာကိုယ္ရဲ့အသက္ႏွင့္တုိက္ရိုက္ဆိုင္တဲ့ လုပ္ငန္းမ်ားကို အသက္ရွဳအဖြဲ႔မွ လုပ္ေဆာင္ပါတယ္။

ရွဳသြင္းလုိက္တဲ့ေလေတြဟာ ႏွာေခါင္း ပါးစပ္ႏွင့္ ေလျပြန္မၾကီးမွအဆင့္ အဆုတ္အတြင္းရွိ ေလျပြန္ငယ္မ်ား၏ အဆံုးသို႔ သယ္ေဆာင္ျခင္းခံရပါတယ္၊ အဆံုးတြင္ ေလအိပ္ငယ္မ်ားတည္ရွိပါတယ္ ေလအိတ္ငယ္မ်ားသည္ ႏွလံုးမွလာေသာ ခႏၶာကိုယ္၏ အေသးငယ္ဆံုးေသြးေၾကာ (Capillaries) မ်ားႏွင့္ ထိစပ္လွ်က္ရွိပါတယ္၊ ထိုေသြေၾကာငယ္မ်ား သယ္ေဆာင္လာတဲ့ ေသြးထဲမွ ကာဗြန္ဒိုင္ေအာက္ဆိုက္ကို အဆုတ္တြင္း ေလအိတ္ငယ္မ်ားမွတဆင့္ စြန္႔ထုတ္ျပီး အဆုတ္တြင္းေလထဲမွ ေအာက္ဆီဂ်င္ကို ေသြးေၾကာထဲသို႔ ျပန္လည္ပို႔ေပးပါတယ္၊ ထိုလုပ္ေဆာင္ခ်က္ကို Gas Exchange Process လို႔ေခၚဆိုႏိုင္ပါတယ္ ဒီနည္းလမ္းအားျဖင့္ ေအာက္ဆီဂ်င္သည္ ေသြးေၾကာမ်ားမွတဆင့္ ခႏၶာကိုယ္ တစ္ရူးႏွင့္ ဆဲလ္မ်ားစီသို႔ သယ္ေဆာင္ျခင္းခံပါတယ္ ေသြးလည္ပတ္မႉ႔အဖြဲ႔စည္းတြင္ ပိုမိုေလ့လာႏိုင္ပါတယ္

References:

Suzanne C. Smeltzer, Brenda G. Bare, Janice L. Hinkle, and Kerry. H. Cheever (2008), Textbook of Medical-Surgical Nursing, 11th ed. Lippincott Williams & Wilkins.